हामी जहाँ रहे पनि नेपाली हौं हाम्रो रगतमा नेपाली भाषा, संस्कृति रमाटोको भावना मिसिएको छ।
उनी बाल्यकालमै जन्मभूमिबाट लखेटिए । तर, सपनालाई कहिल्यै विस्थापित हुन दिएनन् । शरणार्थी शिविरको छाप्रोभित्र जन्मिएको सिर्जनाशक्ति आज पश्चिमा व्यस्त जीवनभित्र पनि गुञ्जिरहेकै छ । भुटानबाट निष्कासित भएर झापाको खुदुनाबारी शरणार्थी शिविरमा १८ वर्ष बिताएका खड्का गजमेर अहिले अमेरिकामा बस्छन् ।
उनका गीतहरूमा भने अझै नेपाली माटोको गन्ध, विस्थापनको पीडा र देशप्रेमको आत्मा बगिरहेको हुन्छ । यो त्यही कथा हो—एक लखेटिएका बालकबाट सिर्जनशील गायकसम्मको यात्राको । र, त्यो यात्रा वृत्ताान्त विस्नप्रसाद न्यौपानेका प्रश्नहरूमार्फत यसरी प्रस्फुटन भएको छ–
तपाईंको बाल्यकाल कस्तो रह्यो ? आज सम्झिँदा के देख्नुहुन्छ ?
जन्मभूमि छोड्नुपर्ने बाध्यता कसरी आयो ? आखिर किन छाड्नुपर्यो भुटान ?
जन्मभूमि छाड्ने चाहना त कसैको हुँदैन । तर, परिस्थितिले बाध्य बनायो । भुटानमा हामीलाई नेपाली भाषा बोल्न पाउने अधिकार थिएन । नेपाली संस्कृति मान्न अनुमति थिएन । एउटै भाषा, एउटै जात भन्ने नीति थियो भुटान सरकारले लादेको । अरू भाषा र संस्कृति मान्ने व्यक्तिहरूलाई दैनिक आधारमा यातना दिइन्थ्यो । भुटानी आर्मीहरू बस्तीमा आएर मानिसहरूलाई अनाहकमा कुटपिट गर्थे । त्यस्तो बर्बर अवस्थामा हामीले पनि भुटान छाड्नै पर्यो । सन् १९९३ मा भारत हुँदै नेपाल भागेर आयौं । यहाँको सरकारले हामीलाई शरण दियो । र, झापा जिल्लाको खुदुनाबारी शरणार्थी शिविरमा बस्यौं ।
शरणार्थी शिविरमा बिताएको लामो समय तपाईं कसरी सम्झनुहुन्छ ?
भुटानमा हाम्रो आफ्नै जमिन थियो, घर थियो, गाईबस्तु थिए, आफ्नो उत्पादन थियो । तर, जब हामी त्यहाँबाट भागेर आयौं, सबै त्यहीं छोडियो । घरमा भएको अन्न र गाईबस्तु केही भारतमा रहेका नेपालीहरूलाई बेचियो, केही त सित्तैमा बाँडियो पनि । नेपाल एकदमै खाली हात आएका थियौं । सन् १९९३ देखि २०१० सम्मको करिब १८ वर्ष शिविरमा बितायौं । त्यो समय दुःख, कष्ट, अभाव र समस्याले भरिएको थियो । मलाई लाग्थ्यो— मेरो जीवन सायद यस्तै कष्टमै बित्नेछ ।
सरकारबाट मापन गरेर दिइएको थोरै खाद्यान्न, सबै परिवारका लागि सुत्न नपुग्ने सानो छाप्रो, रमाइलो गर्ने उमेरमा साथीभाइ नभएको समाज— यी सबै अहिले सम्झिँदा मन भक्कानिन्छ । तर, त्यहीं बस्दाबस्दै मैले विभिन्न विधामा सिर्जना गर्न थालें । खुदुनाबारी शरणार्थी शिविरमै मैले सयौं कविता, दर्जनौं गीत लेखेको छु । अहिले पनि लाग्छ— ‘जब मानिस दुःखमा हुन्छ, तब सिर्जना फुर्छ ।’दुःखको समयमा सुखको कल्पना गर्न सक्नुहुन्थ्यो ? आशा टिकाउन सकिन्थ्यो ?
दुःखको बेलामा सुखको कल्पना गर्न नसक्नु स्वाभाविक हो । तर, जति ठूलो संकट आइपरे पनि आशालाई कहिल्यै मर्न दिनुहुँदैन । जब मानिस दुःखमा पनि आशा जिउँदो राखेर संघर्ष गर्न थाल्छ, ऊ एक दिन सुखको उज्यालोमा पुग्छ ।
मेरो जीवनमा पनि यस्तै भयो । धेरै मानिसहरू शरणार्थी शिविरको कष्टकर जीवनबाट भागेर कालापहाडलगायत स्थानतिर भौंतारिए । पछि उनीहरू पुनर्वासमा परेनन् । तर, हामीले १८ वर्षसम्म आशाको दियो निभ्न दिएनौं । खुदुनाबारीमा नै संघर्ष गर्यौं । सन् २०१० मा अमेरिका गयौं । अहिले राम्रो काम, राम्रो कमाइ, खुसी परिवार सबै छ । त्यसैले म भन्छु— जीवनमा दुःख आउँछ, तर आशा मार्न हुँदैन । संघर्ष छाड्नै हुँदैन ।
तपाईंको सिर्जनाको यात्रा कस्तो रह्यो ? गीत संगीतमा कहाँसम्म पुग्नुभयो ?
मेरो विचारमा मानिस दुःखमा हुँदा सिर्जनाको बाढी नै आउँछ । जब मानिस सुखी, बिलासी बन्दै जान्छ, तब सिर्जना कम हुने रहेछ । नेपालबाट पुनर्वास भएर अमेरिका पुगेपछि सन् २०१६ मा मैले गीत एल्बम ‘काली’ निकालें । त्यस एल्बममा सातवटा गीत थिए । दुई गीत साथीहरूले रचना र संगीतबद्ध गरेका थिए भने पाँच गीत मेरो आफ्नै शब्द, संगीत र स्वरमा थिए ।
तपाईंका गीतहरूमा माया प्रेम र देशप्रेम किन प्रबल हुन्छन् ?
जसरी मानिसले जीवनमा संघर्ष गर्छ, त्यसरी नै सिर्जना पनि त्यहींबाट जन्मिन्छ । मेरो बाल्यकालका साथीहरूप्रति प्रेम, जन्मभूमिप्रति माया, शरणार्थी शिविरमा बिताएको जीवन, नेपाली भाषा, भेषभूषा, संस्कृतिप्रति घनिष्ट सम्बन्ध र परदेशी जीवन— यी सबैले मेरा सिर्जनालाई आकार दिएका छन् । मेरा गीतहरूमा हजारौं नेपालीहरूको कथा झल्किन्छ, जो आफ्नो परिवार, साथीहरू र जन्मभूमिबाट टाढिएका छन् । उनीहरूको भावनाको प्रतिबिम्ब मेरो गीतहरूमा छ । त्यसैले मेरो गीतहरूमा माया र देशप्रेम प्रबल छन् ।
अमेरिका बस्दा पनि नेपाली गीत–संगीतप्रतिको माया किन यति प्रबल छ ?
मानिस जहाँ बसे पनि आफ्नो माटो र संस्कृति कहिल्यै छाड्दैन । हामी अमेरिकामा पनि नेपाली गीत–संगीतका कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छौं । प्रत्येक विदाका दिनहरूमा विभिन्न शहरहरूमा सांगीतिक कार्यक्रमहरू आयोजना हुन्छन्, जहाँ नेपाली कलाकारहरूलाई पनि निमन्त्रणा गरिन्छ । अहिले अमेरिकाका हरेक सहरमा नेपाली समाज सशक्त छ ।
सांगीतिक कार्यक्रममा नेपालीहरूको सहभागिता निकै प्रभावशाली हुन्छ । नेपालजस्तै यहाँ पनि नेपालीबीच माया, सद्भाव र आफ्नोपनता उत्तिकै प्रबल छ । यसले मलाई पनि नेपाली गीत–संगीतमा लागिरहन प्रोत्साहित गर्छ । यद्यपि, खुदुनाबारी शरणार्थी शिविरमा जस्तो सिर्जना अहिले कम हुन्छ । त्यो बेला बिहान एक, साँझ एक सिर्जना हुन्थ्यो । अहिले स्रोत–साधन प्रशस्त भए पनि त्यस्तो समय र ऊर्जा पाइँदैन । तर, समय मिलाएर नयाँ गीतहरू निकालिरहेछु । नेपाल आउँदा एउटा गीत रेकर्ड गरेर मात्रै फर्कन्छु ।
अमेरिका पुगेपछि पनि किन बारम्बार खुदुनाबारी शरणार्थी शिविर फर्कनुहुन्छ ?
म सकेसम्म हरेक वर्ष नेपाल आउँछु । यहाँ आउँदा मेरो विगत सम्झिन्छु । दुःखले भरिएको त्यो समय, जसले मलाई आज यो स्थानमा ल्यायो, त्यो मेरा लागि महत्वपूर्ण छ । काठमाडौं ओर्लंदा खुसी लाग्छ । तर, झापा, भद्रपुर पुगेपछि गाउँको अनुभूति हुन्छ । खुदुनाबारी पुग्दा अहिले त्यहाँ जंगल मात्र छ, र छाप्राहरूको भग्नावशेष । त्यहाँ पुगेर म आफ्नो परिवारको पुरानो छाप्रो र छिमेकीहरू सम्झन्छु । त्यो ठाउँमा उभिँदा जीवनमा थप हौसला, साहस र ऊर्जा पाइन्छ । मेरा छोराछोरीलाई अमेरिका मन पर्ला, तर मलाई भुटान र नेपाल अझै प्रिय छन् । त्यसैले म हरेक वर्ष नेपाल र खुदुनाबारी शरणार्थी शिविर घुम्न आउँछु ।
तपाईंको दृष्टिमा ‘देशप्रेम’ के हो ? यसलाई कसरी अनुभूति गर्ने ?
देशप्रेम भनेको आफ्नो देश, यसको संस्कृति, इतिहास, प्रकृति र जनताप्रति गहिरो माया, सम्मान र समर्पणको भावना हो । यो केवल भौगोलिक सीमामा मात्र सीमित छैन । देशप्रेमले देशको कल्याण, एकता र प्रगतिका लागि योगदान गर्ने इच्छा र जिम्मेवारीलाई झल्काउँछ । यो भावना व्यक्तिलाई आफ्नो समुदाय र राष्ट्रको हितका लागि सकारात्मक काम गर्न प्रेरित गर्छ । चाहे त्यो सामाजिक सेवा होस्, वातावरण संरक्षण होस् वा राष्ट्रिय मूल्य र सिद्धान्तको सम्मान होस् । देशप्रेम स्वार्थरहित हुन्छ र विविधतामा एकता, सामूहिक उन्नतिलाई प्राथमिकता दिन्छ । त्यसैले परदेशीहरूले आफ्नो देश भ्रमण गर्ने, सहयोग गर्ने र केही न केही योगदान गर्ने गछन्—यी सबै देशप्रेमकै अभिव्यक्ति हुन् ।
तपाईंको संगीत र सिर्जनामा परदेशी जीवनको प्रभाव कस्तो देखिन्छ ?
अमेरिकामा बसेपछि मेरो सिर्जनामा परदेशी जीवनको अनुभूति प्रस्टै छ । जहाँ परिवार, साथीभाइदेखि टाढा हुनुपर्छ, त्यो वेदना र एक्लोपन मेरो गीतहरूमा झल्किन्छ । मेरो गीतहरूमा माटोप्रतिको माया र परदेशमा जिएर पाएको अनुभूतिले मि ि श्रत भाव छ । म आफ्नो भाषा, संस्कृति र परम्परालाई जोगाइराख्न लगातार प्रयास गर्छु । यही कारणले गर्दा मेरा गीतहरूमा नेपालीपनको मिठास अझ प्रबल हुन्छ ।
शरणार्थी शिविरको जीवनले तपाईंलाई कुन–कुन कुरा सिकायो ?
शरणार्थी शिविरले मलाई धैर्य, सहिष्णुता र आशावाद सिकायो । त्यहाँ अभाव र कठिनाइका बाबजुद हामीले कसरी मिलेर जिउन सकिन्छ, सँगै बसेर एकअर्कालाई सहयोग गर्न सकिन्छ भन्ने पाठ पाएँ । त्यो जीवनले संघर्षको महत्व र आशा कहिल्यै नतोड्ने मनोबल सिकायो । आज पनि ती अनुभव मेरो जीवनको मार्गदर्शक हुन् ।
तपाईंका गीतहरूमा ‘देशप्रेम’ र ‘माया प्रेम’ बाहेक अन्य कुनै विषयवस्तु पनि छ ?
मेरो गीतहरूमा जीवनका विभिन्न पाटो देखिन्छन्, दुःख, संघर्ष, प्रेम, आशा र सामाजिक समानता विषयहरू पनि । तर, मेरो मुख्य भाव देशप्रेम र माया प्रेम नै हुन्, किनभने ती भावनाहरूले मेरो सिर्जनालाई बल दिन्छन् र स्रोतासँग सजिलै जोडिन्छन् ।
तपाईंका लागि ‘सफलता’ को के अर्थ छ ?
मेरा लागि सफलता भनेको संघर्षका बाबजुद पनि आफ्नो पहिचान र संस्कृतिलाई बचाइराख्नु हो । आर्थिक उन्नति त महत्वपूर्ण हो नै, तर त्यसभन्दा पनि महत्वपूर्ण छ– आफ्नो गीत, आफ्नो भाषा र आफ्नो माटोमा प्रेम जोगाउनु । सफल त्यो हो जो आफ्नो दुःख, पीडालाई सिर्जनामा परिणत गर्न सक्छ र समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ ।
भविष्यमा तपाईंले कस्तो सिर्जना गर्न चाहनुहुन्छ ? नयाँ योजना के छन् ?
म अझै पनि गीतहरूमार्फत आफ्नो कहानी र अरू नेपालीहरूको कथा बताउन चाहन्छु । अहिले डिजिटल माध्यमहरूमार्फत धेरै नयाँ तरिकाले संगीत प्रस्तुत गर्न सकिन्छ, त्यसमा म आफूलाई अझ सक्रिय बनाउने सोचमा छु । साथै नयाँ पुस्तासँग जोडेर नेपाली गीतसंगीतलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पुर्याउने मेरो चाहना छ । मेरो लक्ष्य छ– मेरो सिर्जनाले नेपाली समाजमा सद्भाव, प्रेम र एकताको सन्देश फैलाओस् ।
अन्त्यमा, केही भन्न चाहनुहुन्छ ?
विशेष केही छैन । तर मेरो विगत सम्झिने अवसर दिनुभएकामा तपाईं र अन्नपूर्ण पोस्ट्लाई धन्यवाद दिन चाहन्छु । हामी जहाँ रहे पनि नेपाली हौं । हाम्रो रगतमा नेपाली भाषा, संस्कृति र माटोको भावना मिसिएको छ । यसले हामीबीच सहकार्य आवश्यक बनाउँछ । कर्म जहाँ गरे पनि नेपाल, नेपाली गीत–संगीत र समाजप्रति जिम्मेवारी हाम्रो कर्तव्य हो । मैले एउटा गीतमै, गाएको छु–
जहाँ गए पनि म जहाँ भए पनि
मेरो देश... सबैभन्दा माथि छ !
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
